Je kent vast het gevoel: je kijkt naar een schilderij en je ziet de neus zowel van voren als van opzij. Verwarrend misschien, maar juist dat maakt kubisme zo spannend. In dit artikel ontdek je wat kubisme kunst is, waar het vandaan komt en hoe je het herkent. Ik laat zien waarom kunstenaars vormen uiteenrafelden in vlakken, hoe collages een hoofdrol kregen en wat het verschil is tussen analytisch en synthetisch kubisme. Je krijgt bovendien praktische kijktips om kubistische werken intenser te ervaren.
Wat is kubisme kunst in essentie
Kubisme is een stroming binnen de moderne kunst waarin de werkelijkheid wordt ontleed tot elementaire vormen. Een voorwerp wordt niet meer vanuit één vaste hoek weergegeven, maar vanuit meerdere gezichtspunten tegelijk. Daardoor ontstaat een beeld dat minder draait om illusie van diepte en meer om de structuur van wat je ziet. In plaats van een raam op de wereld is het doek een plek waar kijken zelf centraal staat.
Ontstaan en context
De vonk: nieuwe manieren van kijken
Rond 1907 zochten kunstenaars in Parijs naar alternatieven voor de traditionele weergave met centraal perspectief. Zij keken aandachtig naar de bouw van vormen in de natuur en naar kunst uit andere culturen. Belangrijk was het inzicht dat je een landschap of figuur kunt opbouwen met eenvoudige geometrie zoals bollen, kegels, cilinders en kubussen. Dat bracht kunstenaars ertoe om vormen doelbewust te vereenvoudigen en te stapelen tot ritmes van vlakken en lijnen.
De naam kubisme en de stap vooruit
Een criticus merkte spottend op dat nieuwe schilderijen uit blokjes leken te bestaan en gebruikte een term die is blijven hangen: kubisme. Binnen enkele jaren groeide deze benaming uit tot het label voor een radicaal andere manier van zien. De belangstelling verschoof van wat een oog in één standpunt registreert naar wat we weten en reconstrueren door tijd en ruimte heen.
Wie kubisme wil plaatsen in de kunstgeschiedenis, kan het het beste zien als een schakel binnen de moderne kunst, met stevige raakvlakken met de vroege abstractie, maar nog altijd geworteld in de zichtbare werkelijkheid.
Belangrijkste kenmerken van kubisme
Meervoudig perspectief
Een kubistisch werk combineert meerdere aanzichten van hetzelfde onderwerp. In een portret kan een mond frontaal staan, terwijl het oog in profiel is geschilderd. Objecten worden geopend en opnieuw gerangschikt zodat je er als het ware omheen kunt denken. Hierdoor verdwijnt het traditionele verdwijnpunt en ontstaat een dynamische ruimtelijkheid op een plat vlak.
Vorm boven illusie
De nadruk ligt op structuur. Kunstenaars breken vormen op in facetachtige vlakken en randen die elkaar overlappen. Schaduw wordt niet gebruikt om diepte te faken, maar om ritme en constructie te benadrukken. Door deze aanpak ga je anders kijken: je volgt lijnen, leest volumes en herkent objecten via contour, textuur en samenhang.
Kleur en materiaal
Vroege kubistische werken gebruiken vaak ingetogen bruin en grijs om de aandacht bij de vorm te houden. Later keren kleurcontrasten terug en verschijnen echte materialen in het beeldvlak. Door krantenpapier, houtnerf of behang te plakken, krijgt de schildering een nieuwe werkelijkheid en schuift betekenis mee met wat je letterlijk ziet.
Onderwerpen
Veel voorkomende motieven zijn stillevens, muziekinstrumenten, flessen, tafels, kranten en portretten. Zulke dagelijkse onderwerpen lenen zich goed voor analyse omdat hun vormen herkenbaar blijven, zelfs wanneer ze zijn vereenvoudigd en gedraaid.
Drie fasen binnen het kubisme
Proto of geometrisch kubisme
In de eerste fase worden motieven radicaal versimpeld. Huizen worden blokken, bomen worden kegelachtige vormen. Je merkt dat de horizon wankelt en dat lijnen weinig rekening houden met één vast standpunt. Het voelt alsof de wereld wordt teruggebracht tot haar bouwstenen.
Analytisch kubisme
Vervolgens wordt de vorm ontleed. Een viool of een gezicht valt uiteen in facetjes die elkaar overlappen. Kleur is beperkt zodat je concentratie bij de structuur blijft. Het beeld oogt gefragmenteerd, maar wie langer kijkt, ziet hoe delen zich tot elkaar verhouden en een samenhangend geheel vormen. Het doek wordt een laboratorium voor kijken.
Synthetisch kubisme
Daarna komt de fase van opbouwen en samenvoegen. De vormen worden helderder, de kleur levendiger. Elementen uit de echte wereld zoals kranten en houtstructuren worden in het beeld geïntegreerd. Een getekende tafelkant kan naast een strook echt behang bestaan, waardoor je zowel afbeelding als object ervaart. De kunstenaar synthetiseert wat eerder is geanalyseerd.
Kunstenaars en disciplines
Kubisme is onlosmakelijk verbonden met enkele pioniers. Schilderijen waarin figuren hoekiger en vlakker worden geven richting aan de ontwikkeling. Tegelijkertijd verkennen andere makers het grensgebied tussen figuratie en abstractie, soms met felle kleuraccenten die ritme en beweging benadrukken. In de beeldhouwkunst worden volumes opengebroken en hersteld in gestapelde vlakken. Ook de architectuur omarmt scherpe lijnen en gefacetteerde gevels die licht anders laten vallen. Het resultaat is een brede beweging die schilderkunst, beeldhouwkunst en gebouwd ontwerp met elkaar in gesprek brengt.
Wat het kubisme veranderde
Door het loslaten van één standpunt werd het mogelijk om tijd, beweging en geheugen in één beeld te vangen. Kunst stromingen die spelen met dynamiek en urban energie bouwen hierop voort. Tegelijk vormde kubisme een opstap naar abstractie, omdat structuur belangrijker werd dan gelijkenis. Wie die lijn verder wil volgen, vindt verdieping bij abstracte kunst en bij ideeën waar het concept zwaarder weegt dan de voorstelling, zoals in conceptuele kunst.
Zo herken en beleef je kubisme
Begin met de globale compositie en zoek naar herhaalde vormen. Volg daarna lijnen met je ogen alsof je een kaart leest. Herken je een fles of een viool, vraag je dan af vanuit welke hoek je die ziet. Kijk vervolgens naar plekken waar echt materiaal is gebruikt en bedenk welke betekenissen dat meebrengt. Laat kleur pas op het einde spreken en proef dan het ritme dat tussen vlakken ontstaat.
Als museumgids merkte ik vaak dat bezoekers sneller herkennen wat er gebeurt zodra ze niet naar een onderwerp zoeken, maar naar relaties. Zet bijvoorbeeld eerst alle diagonalen op je netvlies en kijk hoe die samen een onzichtbaar raamwerk vormen. Pas daarna ontvouwen gezichten, tafels en instrumenten zich bijna vanzelf.
Veelgemaakte misverstanden
Het is geen puzzel om op te lossen
Kubisme vraagt niet om een enkel juist antwoord. Het gaat om bewustzijn van kijken, om te ervaren dat onze waarneming uit losse momenten bestaat die we in het hoofd samenbrengen. Het schilderij laat die montage zien in plaats van die te verbergen.
Het is niet kleurloos
Hoewel vroege werken ingetogen zijn, wordt kleur later een actief onderdeel van de constructie. Kleuren markeren ritme en benadrukken contrasten tussen materialen en vormen.
Kijktips voor thuis en in het museum
Bekijk een reproductie en kantel die langzaam. Merk op dat je brein steeds nieuwe verbindingen legt. Stap voor een echt werk twee meter achteruit, zoek de grote vlakken, en loop dan stapje voor stapje dichterbij. Je zult ontdekken dat details als letters uit kranten of houtnerfstroken de compositie op beslissende plekken verankeren.
Kubisme vandaag
De erfenis van het kubisme leeft door in grafisch ontwerp, fotografie en architectuur. Denk aan logo’s die met samengelegde vlakken een object suggereren of aan gebouwen die met gefacetteerde volumes spelen. Ook hedendaagse schilders grijpen geregeld terug op meervoudig perspectief om verhalen gelaagder te vertellen.
Kubisme kunst draait om kijken met meerdere ogen tegelijk. Door vormen te ontleden en opnieuw te ordenen, tonen kunstenaars hoe waarneming echt werkt: fragmentarisch, associatief en gelaagd. Vanuit een sobere analyse groeit een rijke beeldtaal waarin materiaal, kleur en vorm samen betekenis dragen.
Wie met die blik naar kunst kijkt, ontdekt dat kubisme niet alleen een historische stroming is, maar een blijvende oefening in aandacht. Het leert je minder te vertrouwen op gewoontes en meer op wat je werkelijk ziet.
Wat is kubisme kunst in één zin?
Kubisme kunst is een manier van schilderen en beeldhouwen waarin een onderwerp vanuit meerdere gezichtspunten tegelijk wordt weergegeven en wordt teruggebracht tot elementaire geometrische vormen. De nadruk ligt minder op illusie van diepte en meer op de constructie van het beeld, zodat je kijkt naar hoe vormen samen betekenis krijgen.
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van kubisme kunst?
Belangrijke kenmerken zijn meervoudig perspectief, vereenvoudiging tot vlakken en lijnen, beperkte kleuren in de vroege fase en later collage met echte materialen. In kubisme kunst zie je vaak stillevens, instrumenten en portretten waarin contour, ritme en materiaal de leidraad vormen in plaats van een vast verdwijnpunt.
Wat is het verschil tussen analytisch en synthetisch kubisme?
Analytisch kubisme ontleedt vormen in kleine facetjes met ingetogen kleur, waardoor de structuur van het onderwerp centraal staat. Synthetisch kubisme bouwt daarna herkenbare elementen opnieuw op, gebruikt levendiger kleuren en voegt collages toe met papier of houtnerf. Zo ontstaat een helder, samengesteld beeld waarin materiaal extra betekenis draagt.
Welke kunstenaars horen bij kubisme kunst?
Kubisme kunst wordt verbonden met pioniers die vormen openbraken en opnieuw ordenden. Daarnaast zijn er kunstenaars die met kleur en ritme een eigen kubistische variant ontwikkelden, en beeldhouwers die volumes in gefacetteerde vlakken vertaalden. Samen tonen zij hoe breed de stroming reikte, van schilderijen en collages tot sculptuur en architectuur.
Hoe kan ik kubisme kunst beter leren bekijken?
Begin met het grote geheel en zoek daarna patronen van lijnen en vlakken. Probeer te benoemen vanuit welke hoek je een onderdeel ziet en let op plekken waar collage of textuur de compositie ondersteunt. Stap af van het idee dat er één juiste lezing is. Kubisme kunst nodigt uit om verbanden te leggen en je blik actief te laten werken.
